26
Leastadianismma leavvan
Ruoŧŧa ja Suopma
Leastadialaš moriidus álggii Ruoŧas, muhto leavai johtilit maiddái
Supmii. 1809:s lei Suopma earránan sierra stuorafyrsteváldin, muhto
lei Ruošša mii stivrii riikka. Duortnosjohka lei dán guovtti riikka rádji,
muhto rádji lei nu rabas ahte ii lean váttis vánddardit/vádjolit dan bad-
jel – ja dan gal olbmot dahke dávjá. Go leastadialaš moriidus álggii
duođas Ruoŧa bealde 1845:s, de ii mannan guhkes áigi ovdal go dat
joavddai maiddái Suoma beallái. 1846 geasi mátkkoštedje vuosttaš
leastadialaš sárdnideaddjit Muonái, ja čuovvovaš dálvvi sajáiduvai
moriidus dohko. Njealji jagis ledje leastadialaš oskusearvegottit leav-
van Enodahkii, Kolarii
,
Turtolai
,
Badjedurdnosii ja Gihttelii, ja čuovvo-
vaš jagiid ásahuvvojedje searvegottit maiddái lullelis Suomas. Vel
oaivegávpogis Helssegis nai šattai fargga stuora leastadialaš searve-
goddi.
Máŋgga guovllus davimus Suomas šattai leastadianisma dego
álbmotgirkun gos unnimusat bealli girkosuohkana álbmogis gulai dán
searvegoddái. Máŋga suopmelaš báhpa serve maiddái morráneap-
mái, earret eará
Aatu Laitinen
Enodagas. Son almmuhii girjji morii-
dusa vuosttaš jođiheddjiid birra,
Minnen från Lappmarkens kristen-
dom
, ja vel sárdnečoakkáldaga,
Evangeliepredikningar
, maid suoma-
gielat searvegottit leat viššalit geavahan. Norgga bealde geavahit
dán girjji Álttá-suorggis, mas lea nanu oktavuohta suoma searvegot-
tiiguin Duortnosleagis. Nubbi dovddus leastadialaš báhppa lei
Oskari
Jussila
guhte čálii olu sálmmaid. Son almmuhii sálbmagirjji 1916:s,
Siionin laulut ja virret
(Siona lávlagat ja sálmmat), mas ledje sihke su
iežas ja eará suoma leastadialaš vuoiŋŋalaš lávlagat. Olu dán lávlla-
girjji sálmmat jorgaluvvojedje dárogillii ja lea olu geavahuvvon Davvi-
Romssas ja Finnmárkkus.
Ruoŧa bealde lei leastadianisma leavvan guovtti váldoguvlui:
Duortnosleahkái nuortan ja Ruoŧa sámeguovllu golmma davimus
báhpasuohkanii, Enodahkii, Čohkkirassii ja Jiellevárrái. Duortnos-
leahkái ledje olu suopmelaš ođđaássit ásaiduvvan soađi, nealggi ja
eará váttis diliid geažil iežaset ruovtturiikkas. Suopmelaš ođđaássit
válde bures vuostá leastadialaš moriidusa.
Erkki-Anti
(Erik Anterus,
1814-1900) Juhonpietis Pajala lahka lei okta dain beakkáneamos
sárdnideddjiin. Erkki-Anti ii lean makkárge "mirkosárdnideddjiid",
muhto lei baicca dovddus iežas liekkus ja njuorrasis sártniid dihte.
Son čohkkii olu olbmuid lohkamiidda, ja gohčoduvvui "láđis sárdni-
deaddjin"
.
Son finadii maiddái Norggas. Go badjánedje riiddut Čáhce-
Aatu Laitinen, suopmelaš báhppa gii
searvvai leastadialaš moriiduslihka-
dussii.